Arystoteles

Arystoteles urodził się w 384 roku p.n.e. w Tracji, w Stagirze (stąd jego późniejszy przydomek "wielki Stagiryta"). Ojciec Arystotelesa, Nikomachos, był nadwornym lekarzem Filipa Macedońskiego, co prawdopodobnie zaszczepiło w młodym Arystotelesie zamiłowanie do nauk przyrodniczych, które odgrywały znaczącą rolę w jego późniejszej działalności naukowej.

Życiorys

W wieku 17 lat, w 367 roku p.n.e., Arystoteles przybył do Aten, gdzie wstąpił do Akademii Platońskiej. Przebywał tam przez 20 lat, najpierw jako uczeń Platona, a potem jako samodzielny badacz. Mimo że Arystoteles nie zgadzał się całkowicie z doktryną filozoficzną swojego mistrza, pozostał w Akademii aż do śmierci Platona.

Po opuszczeniu Aten, Arystoteles udał się do Azji Mniejszej, gdzie w Assos i Atarneusie spędził trzy lata na pracy naukowej. W 343 roku p.n.e. został zaproszony na dwór Filipa Macedońskiego, aby objąć rolę wychowawcy jego syna, Aleksandra. U boku swojego ucznia przebywał do czasu, gdy Aleksander rozpoczął swoje podboje w Azji. Wówczas Arystoteles opuścił go, uważając, że Aleksander sprzeniewierzył się ideałom panhelleńskim. W 335 roku p.n.e. Arystoteles wrócił do Aten, gdzie założył własną szkołę filozoficzną, zwaną Lykeionem, od sąsiadującej ze szkołą świątyni Apollina Lykeiosa. Szkoła Arystotelesa zyskała miano „Szkoły Perypatetyków” od zwyczaju filozofa, który wykładał, przechadzając się po alejach ogrodu, otoczony uczniami.

Po śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 roku p.n.e., kiedy w Atenach narastały nastroje wrogie wobec polityki macedońskiej, niechęć opinii publicznej zwróciła się przeciwko Arystotelesowi. Oskarżony o bezbożność, powierzył kierownictwo Lykeionu swojemu uczniowi i przyjacielowi, Teofrastowi, po czym udał się na wygnanie do Chalkis na Eubei, gdzie zmarł w 322 roku p.n.e.

Twórczość Arystotelesa

Pisma Arystotelesa dzielą się na trzy grupy. Pierwsza grupa obejmuje prace z okresu jego przynależności do Akademii Platońskiej, z których zachowały się jedynie drobne fragmenty. Druga grupa to materiały naukowe z różnych dziedzin, głównie z okresu Lykeionu, będące owocem zbiorowej pracy Arystotelesa i jego uczniów, z których niewiele przetrwało do naszych czasów.

Trzecia grupa pism zawiera opracowania naukowe przeznaczone do użytku szkolnego, które zachowały się w całości dzięki redakcji Andronikosa z Rodosu. Pisma te, obejmujące niemal wszystkie dziedziny nauki, wyrażają dążenie Arystotelesa do stworzenia spójnego systemu wiedzy. Można je podzielić na pisma poświęcone:

• logice,
• naukom przyrodniczym wraz z psychologią,
• metafizyce,
• etyce i polityce (pisma praktyczne) oraz
• poetyce.

Logika i metodologia nauk

Pierwsza grupa pism Arystotelesa, dotycząca logiki, odegrała kluczową rolę w rozwoju nauk ścisłych. Te pisma, znane później pod wspólną nazwą Organon (Narzędzie), koncentrują się na metodach dowodzenia i wnioskowania, czyli "narzędziach" nauki. Arystoteles jest twórcą pierwszego w historii systemu logiki formalnej i metodologii ogólnej nauk, podkreślając również znaczenie matematyki w edukacji i wychowaniu człowieka.

Nauki przyrodnicze i metafizyka

Do pism przyrodniczych Arystotelesa należy osiem ksiąg poświęconych fizyce, które dają systematyczny przegląd ówczesnej wiedzy w tej dziedzinie. Wśród tych prac znajdują się również pisma z zakresu biologii i psychologii, które Arystoteles traktował jako gałęź biologii.

Księgi znane jako "metafizyka" nie tworzą jednolitej całości; oprócz zarysu teologii zawierają one krytyczną analizę platońskiej nauki o ideach. Termin "metafizyka" pochodzi od zwrotu "ta meta ta physika", oznaczającego księgi następujące po księgach dotyczących fizyki.

Etyka i polityka

Z systemem filozoficznym Arystotelesa ściśle wiążą się jego poglądy na etykę, wychowanie i nauczanie. Etyka Arystotelesa opiera się na pojęciu cnoty, która jest "prawidłowym myśleniem". W myśl racjonalizmu Arystotelesa, cnota ta odróżnia człowieka od zwierząt, a nauki, których szczytem jest filozofia, prowadzą do osiągnięcia najwyższego dobra i spokoju duszy.

System dydaktyczny i pedagogiczny Arystotelesa, obejmujący zarówno praktyczne nauki, jak i teorię, był pierwszym w starożytności kompletnym systemem wychowania, przewyższającym w wielu aspektach system Akademii Platońskiej. Jest to - obok stworzenia systemu wiedzy - jedna z największych zasług Arystotelesa.

Arystoteles i matematyka

Arystoteles odegrał znaczącą rolę w rozwoju matematyki. Jego szkoła, zwana "Szkołą Perypatetyków", sprecyzowała pojęcie słowa mathemata, obejmując tym terminem "logistykę" (naukę rachowania) i "arytmetykę" (teorię liczb), geometrię płaszczyzny i przestrzeni, muzykę oraz astronomię. Arystoteles, kontynuując dzieło Platona, podzielił matematykę na praktyczną "logistykę" i teoretyczną "arytmetykę", wprowadzając również podział geometrii na czysto teoretyczną oraz praktyczną geodezję. Matematykiem nazywał człowieka posiadającego wiedzę matematyczną.

Arystoteles uzmysławiał działania arytmetyczne za pomocą ilustracji geometrycznych oraz podkreślał konieczność rachunku pamięciowego. W swoich pracach podał definicje podstawowych figur geometrycznych, wykazał dowodem niewprost niewspółmierność boku i przekątnej kwadratu, podając zarazem pierwsze w historii matematyki jasne określenie istoty dowodu niewprost.

Podsumowanie

Arystoteles, głęboki myśliciel o ogromnej wiedzy, stworzył system filozoficzny, który przeciwstawiał się nauce Platona, ale wyrastał z tego samego przekonania o istnieniu bezwzględnie prawdziwej wiedzy. Jego poglądy na etykę, wychowanie i nauczanie, a także wkład w rozwój nauk ścisłych i humanistycznych, uczyniły go jednym z najważniejszych filozofów w historii. System dydaktyczny Arystotelesa, obejmujący zarówno teorię, jak i praktykę, wywarł ogromny wpływ na kształtowanie myśli edukacyjnej w starożytności i późniejszych epokach, pozostając jedną z jego największych zasług.