Arystoteles
Arystoteles urodził się w 384 roku p.n.e w Tracji w Stagirze (stąd nazwa, którą mu nadały późniejsze wieki: "wielki Stagiryta"). Po ojcu, który był lekarzem Filipa Macedońskiego, prawdopodobnie odziedziczył zamiłowanie do nauk przyrodniczych, tak charakterystyczne dla jego działalności naukowej.
Mając lat 17 przybył Arystoteles w roku 367 do Aten i wstąpił do Akademii Platońskiej. Tu przebywał 20 lat najpierw jako uczeń Platona, potem jako samodzielny badacz. W Akademii pozostał do śmierci Platona, chociaż z jego doktryną filozoficzną niezupełnie się zgadzał.
Opuściwszy Ateny udał się do Azji Mniejszej, gdzie w Assos i Atarneusie spędził trzy lata poświęcone pracy naukowej. W 343 roku wezwany został na dwór Filipa Macedońskiego jako wychowawca jego syna Aleksandra. U boku swego ucznia przebywał Arystoteles do chwili, gdy Aleksander rozpoczął podbój Azji; wówczas opuścił go uważając, że wielki zdobywca sprzeniewierzył się ideom pan-helleńskim. Wrócił około r. 335 do Aten i tu rozpoczął pracę pedagogiczną i naukową w założonej przez siebie szkole Aoxeiov (Lykeion — nazwa pochodziła od sąsiadującej ze szkołą świątyni Apollina - Lykeiosa). Szkoła Arystotelesa otrzymała nazwę „Szkoły Perypatetyków“, dlatego że Arystoteles miał zwyczaj wykładać przechadzając się po alejach ogrodu w otoczeniu uczniów (nspisaxstv — przechadzać się). Szkoła Arystotelesa wzorowana była na Akademii Platońskiej, ale zakres nauk zarówno w dziedzinie humanistycznej, jak i przyrodniczej był szerszy, a praca bardziej planowa.
Po śmierci Aleksandra Wielkiego (323r.), gdy w Atenach zaczęły się potęgować wrogie nastroje względem polityki macedońskiej, niechęć opinii publicznej skierowała się przeciw Arystotelesowi; oskarżono go o bezbożność. Uczony, powierzywszy kierownictwo Lykeionu swemu uczniowi i przyjacielowi Teofrastowi, udał się do Chalkis, na Eubei, gdzie w roku 322 umarł.
Pisma Arystotelesa można podzielić na trzy grupy. Z pierwszej, obejmującej prace z okresu, gdy Arystoteles był członkiem Akademii Platońskiej, zachowały się tylko drobne fragmenty. Druga obejmowała materiały naukowe z różnych dziedzin, pochodzące głównie z okresu Lykeionu — jako wynik zbiorowej pracy Arystotelesa i jego uczniów. I z tej grupy zachowało się niewiele.
Do trzeciej grupy należą pisma zawierające opracowania naukowe przeznaczone do użytku szkolnego; zachowały się one w całości - w redakcji Andronikosa z Rodosu. Wedle jego układu pisma te, obejmujące wszystkie niemal dziedziny nauki i będące wyrazem dążenia do budowy syntetycznego systemu jednolitej wiedzy, można podzielić na pisma poświęcone:
- logice,
- naukom przyrodniczym wraz z psychologią,
- metafizyce,
- etyce i polityce (pisma praktyczne) oraz
- poświęcone poetyce.
Pierwsze z pism wymienionych, mające bardzo ważne znaczenie dla rozwoju nauk ścisłych, obejmowane były od czasów komentatorów bizantyjskich wspólną nazwą Organon (Narzędzie) - zgodnie zresztą z intencją autora, którego zdaniem logika zajmuję się przede wszystkim metodami dowodzenia i wnioskowania, czyli "narzędziami" nauki. Arystoteles jest twórcą pierwszego w filozofii starożytnej systemu logiki formalnej i metodologii ogólnej nauk. Tu podkreśla uczony doniosłą rolę matematyki w nauczaniu i wychowaniu człowieka.
Szkoła perypatetyków sprecyzowała pojęcie słowa (mathemata), obejmując tym określeniem "logistykę" (naukę rachowania) i "arytmetykę" (teorię liczb), geometrię płaszczyzny i przeoczeni, muzykę i astronomię. Ścisły podział na praktyczną "logistykę" i teoretyczną „arytmetykę“, zapoczątkowany przez Platona, przenosi Arystoteles do geometrii, dzieląc ją na geometrię czysto teoretyczną i praktyczną geodezję. Matematykiem nazywa człowieka mającego wiedzę matematyczną.
Przechodząc do szczegółowej treści badań Arystotelesa podkreślić należy, że w sposób jasny uzmysławia działania arytmetyczne ilustracją geometryczną, podkreśla również konieczność rachunku pamięciowego. Podaje definicje podstawowych utworów geometrycznych, wykazuje dowodem niewprost niewspółmierność boku i przekątnej kwadratu, podając zarazem pierwsze w historii matematyki jasne określenie istoty dowodu niewprost.
Do pism przyrodniczych należy osiem ksiąg wykładu fizyki; dają one przegląd systematyczny stanu ówczesnej wiedzy w tej dziedzinie. Tu należą również pisma biologiczne i psychologiczne (psychologię traktował Arystoteles jako gałąź biologii).
Księgi objęte wspólną nazwą „metafizyki“ nie tworzą jednolitej całości; obok zarysu teologii zawierają krytyczny pogląd na platońską naukę o ideach. Nazwa „metafizyka“ nie pochodzi od Arystotelesa. Powstała ona ze zwrotu "ta meta ta physika" jako oznaczenie ksiąg następujących po księgach fizyki.
Głęboki myśliciel o olbrzymiej wiedzy, był właśnie Arystoteles najbardziej powołany do stworzenia pełnego systemu filozoficznego. Filozofia jego, jakkolwiek przeciwstawia się platońskiej nauce t- a ideach, wyrasta z tego samego, co platonizm, podłoża, którym I jest, przekonanie o istnieniu wiedzy bezwzględnie prawdziwej, zawartej w sądach i pojęciach.
Z systemem filozoficznym Arystotelesa łączą się ściśle jego poglądy na etykę, wychowanie i nauczanie. Etyka tego filozofa mieści się prawie cała w pojęciu cnoty. Cnota zaś jest "prawidłowym myśleniem" - i ta właśnie czynność rozumu, w myśl racjonalizmu Arystotelesa, odróżnia człowieka od zwierząt. Źródłem cnót, niewzruszoną podstawą prawdziwego szczęścia i spokoju duszy są nauki, których szczytem i koroną jest dialektyka i filozofia. Dialektyka bowiem, jako sztuka rozumowania i wnioskowania logicznego, wyrabia rozwagę, uczy przekonywać innych i przygotowuje do filozofii, "pani wszystkich nauk", będącej ostatnim celem każdej pracy umysłowej. Ona sprawia, że mędrzec widzi, czego inni nie widzą, rozumie, czego inni nie rozumieją; przez mą nabywamy nawyki cnót praktycznych, do których należy przede wszystkim sprawiedliwość, nie dopuszczająca, by jeden człowiek drugiego krzywdził. Pierwszym celem wychowania jest wyrobienie cnót, a ostatnim - związanie ludzi silnymi węzłami braterstwa i życzliwości.
System dydaktyczny i pedagogiczny Arystotelesa jest pierwszym w starożytności, wspaniałym w swym całokształcie systemem wychowania, pod wieloma względami wyżej stojącym od systemu Akademii Platońskiej. I to jest - obok stworzenia systemu wiedzy - druga wiekopomna zasługa Arystotelesa.