Witelo
Witelo, wybitny uczony polski o europejskim rozgłosie, jedyny przedstawiciel nauk matematyczno-fizycznych w owym czasie w Polsce, urodził się w pierwszej połowie XIII wieku między rokiem 1220-1230 na Śląsku. Ojciec był pochodzenia niemieckiego, matka - Polką. Witelo sam określa się jako filius Thuringorum et Polonorum - "syn Turyngów i Polaków". O swym pochodzeniu polskim mówi wyraźnie w X księdze Optyki: In nostra terra scilicet Poloniae habitabile qua est circa latitudinem 50 graduum - "W naszej ziemi, mianowicie w Polsce, w tej, która jest zamieszkała pod 50 stopniem szerokości". Z tych i innych jeszcze wzmianek zawartych w pismach Witelona, z których wyraźnie widać, że czuł się Polakiem, można wnioskować, że miejsce jego urodzenia leżało między Legnicą a Wrocławiem.
O młodości i naukach początkowych Witelona niewiele wiemy; wedle najnowszych badań miał on być duchownym świeckim, gdyż w liście do magistra Ludwika ze Lwówka, pisanym z Padwy około roku 1268, nazywa siebie Vitelo Plebanus.
Witelo kształcił się niewątpliwie za granicą, był w Paryżu (jak sam wspomina) prawdopodobnie w roku 1253.
Z Paryża powrócił Witelo na Śląsk, gdzie panowali wówczas synowie Henryka Pobożnego. Tu przebywał lat kilka pracując jako nauczyciel - być może - w szkole legnickiej.
W roku 1262 prawdopodobnie w orszaku Włodzisława Śląskiego udał się do Padwy na studium prawa kanonicznego. Pobyt tu trwał do roku 1268; Witelo studiował również filozofię i nauki ścisłe.
Około roku 1269 wszedł w kontakt z Wilhelmem z Moerbecke, dominikaninem, spowiednikiem papieża Klemensa IV, uczonym zamiłowanym w matematyce, i razem z nim przebywał na dworze papieskim.
Gdzie i kiedy zmarł Witelo - nie wiadomo; niektórzy historycy przypuszczają, że było to około roku 1270.
Już w czasie pobytu w Padwie projektował Witelo napisanie dzieła optycznego. Zachęcony przez Wilhelma z Moerbecke, zrealizował ten zamiar i tak powstało około roku 1270 wielkie dzieło, w którym zawarte są znane w średniowieczu podstawy wiedzy o optyce. Dzieło to, znane współczesnym z licznych odpisów (najdawniejsze zachowane rękopisy pochodzą z wieku XIV), wyszło drukiem dopiero w roku 1535 pt. Vitelionis mathematici doctissimi nepl ii est de natura, ratione et proiedione radiorum, Visus, luminorum, colorum at que formarum quam vulgo Perspectivam vocant libri X - "Witelona uczonego matematyka: O optyce, to jest o istocie, przyczynie padania promieni, wzroku, świateł barw oraz kształtów, którą powszechnie nazywają Perspektywą, ksiąg dziesięcioro".
Jest to systematyczny wykład nauki o optyce. Chociaż praca oparta jest na badaniach poprzedników Witelona (pisarze starożytności i średniowiecza, głównie uczeni arabscy), mimo to jest ona doskonałym zebraniem i uzupełnieniem znanego w owym czasie materiału naukowego; toteż miała ta synteza ówczesnych wiadomości o optyce doniosłe znaczenie dla rozwoju nauki. Na dziele tym opierali się późniejsi uczeni europejscy.
Fryderyk Risner, jeden z największych fizyków XVI wieku, nazywa Witelona twórcą nauki o optyce: Artis opticae opifex et auctor - "Sztuki optycznej wynalazca i twórca".
Kepler jednemu ze swych dzieł dał tytuł: Ad Vitellionem paralipomena quibus astronomiae pars optica traditur - "Dodatki Witelona, w których przekazuje się część optyczna astronomii".
O popularności dzieła świadczą nie tylko liczne odpisy, ale i wydania, a to drugie w Norymberdze w roku 1551 oraz trzecie w Bazylei w roku 1572. To ostatnie wydanie, starannie uzupełnione przez Risnera, dedykowane Katarzynie Medycejskiej, nosi tytuł: "Vitellonis Thuringopoloni Opticae libri decem instaurati figuris novis illustrati a Federico Risnero, Basileae 1572" - "Witelona Turyngo-Polaka księg dziesięcioro o optyce, wznowione i nowymi ozdobnie rysunkami przez Fryderyka Risnera. Bazylea 1572". Jest to jedna z najpiękniej wydanych książek owych czasów.
Przed każdą księgą podana jest krótka jej treść. Księga I wymienionego dzieła poświęcona jest matematyce; znajdują się tu twierdzenia geometryczne, na których autor opiera się w dalszej części dzieła. Ujęcie tematu wskazuje, że Witelo znał dobrze matematyków greckich, zwłaszcza Euklidesa i Apoloniusza, i umiejętnie z nich korzystał.
Pozostałe księgi poświęcone są optyce; jasne i ścisłe opisanie zjawisk, bez zbaczania - jak to czynią inni autorowie owych czasów - w dziedzinę fantazyj mistycznych, świadczy o dużej erudycji naszego uczonego.
Prócz tego dzieła pozostawił Witelo traktaty treści filozoficzno-przyrodniczej, wchodzące w zakres filozofii przyrody: De primaria causa poeniłantiae - "O praprzyczynie pokuty", De natura daemonum - "O istocie duchów".
Wiele faktów z życia i działalności naukowej Witelona zawdzięczamy badaniom polskiego uczonego A. Birkenmajera, którego odkrycia sprostowały błędną dotychczas charakterystykę naszego uczonego, uwypuklając jego prawdziwą sylwetkę duchową, będącą niewątpliwie wynikiem skojarzeń wpływów oświaty zagranicznej, jak wyjątkowego w owym czasie środowiska umysłowego na Śląsku.